ISTORIJSKI PODACI O VARVARINU
Na području opštine Varvarin bile su formirane ljudske zajednice još u vreme starčevačke kulture. O načinu sahranjivanja najstarijih stanovnika ovih krajeva zaključujemo na osnovu nekropole koja je otkrivena u selu Obrež. O Tribalima (Srbima) kao najstarijim stanovnicima na ovim prostorima pišu i helenski istoričari Herodot i Tukidit (5. v. p. n. e.).
U drugom veku Srbija je pripala Gornjoj Meziji, rimskoj provinciji. Na tragove Rimljana upućuje i naselje u selu Maskare na lokaciji Bedem, zatim temelji rimske građevine tipa villa rustica u naselju Bačina, rimski sud sa drškom ukrašen reljefom orla sa zmijom u kanxama pronađen u Bošnjanima, zatim ostave Rimskog novca u Varvarinu, oruđa, oružja, nožići, grivne, ostaci puteva … Za vreme Rimljana Morava je bila plovna sve do Niša, a od rimskog puta via militaris put je vodio u Italiju i Rim, od Paraćina preko Striže, Vidova, Morave kod Obreža, Varvarina, Jasike, Drenove i Medveđe.
U VII v. Sloveni naseljavaju ove prostore i priznaju Vizantijsku vlast.
U srednjem veku je Levač igrao važnu ulogu u životu srpske države. Kralj Milutin se nakon desetogodišnjeg ratovanja protiv Dragutina (1301-1311) na zemljištu današnjeg Orašja miri sa bratom i na mestu pomirenja podiže 1321. god. manastir.
Značaj Temnića (Donji Levač) posebno je porastao kada je knez Lazar uzeo Kruševac za svoju prestonicu.
Putni pravac Kruševac-Jasika-Bošnjane-Maskare-Varvarin-Katun-Obrež-Potočac-Jovac-Jagodina dobio je na značaju kada je despot Stevan sa sedištem prešao u Beograd.
Putopisac Bertrandon de la Brokijer, vraćajući se 1433. god. sa putovanja po istoku, idući od Kruševca, prešao je na levu obalu, Zapadne Morave i zapisao da je naišao na veoma lep i dobro naseljen kraj.
U legendama se Temnić najčešće vezuje za kneza Lazara. O tome pored ostalog felik Kanic piše: “Brežuljkasto zemljište na drugoj strani Kalenićke reke zove se Temnić, a svoje ime dobilo je prema predanju, tako što je knez Lazar, obilazeći svoje rudnike na visovima Juhora, video taj predeo obavijen gustom maglom i uzviknuo: – Ala je tamnić”…
Ime Varvarin pominje se prvi put u XV v. Godine 1473. za vreme Đurađa Brankovića, vojskovođa mađarskog kralja Stigmunda, Jovan Marsoni, dopreo je do Stalaća i Kruševca, razbio tursku vojsku, zapalio Kruševac i tursku flotilu kod Stalaća i povukao se na prostore oko Varvarina.
Naziv Varvarin pojavljuje se u Kočinoj krajni sa zapisima sa kraja XVIII veka.
Selo Vervarin nastalo je sastavcima Zapdne i Južne Morave i pominje se u XVIII v. kao Bela Crkva sa 8 domova. Oto Ferdinad Dubislav plemeniti Pirh u svom delu “Putovanje po Srbiji godine 1829.”, opisuje mesto pored reke Morave sa imenom Varvarin, u kome su kuće pokrivene ćeremidom.
Godine 1824. podignuta je crkva, koju pominje Joakim Vujić kao Bela Crkva.
Početkom XIX v. u vreme Karađorđa, kneževina Srbija je bila podeljena u nahije. Varvarin i naselja oko Varvarina pripadali su Jagodinskoj nahiji, koja je bila podeljena na Gornji i Donji Levač.
U to vreme 1810. god., na varvarinskom polju kod mesta “sastavci” odigrala se čuvena bitka izmeću Karađorđa i ruske vojske sa jedne strane i turske vojske koju je Kuršid paša pokrenuo sa juga i pošao na Srbiju. Srpsku vojsku je predvodio Stanoje Glavaš, a rusku vojsku grof Orurk. Pobedila je srpska vojska.
Konačno oslobođenje nastupilo je posle II srpskog ustanka. Pod knez Milošem ovi krajevi-okrug Temnić, obuhvatao je sva sela Pomoravlja, Levač, teritoriju do Kragujevca.
Kasnije je okrug Temnić podeljen na srezove Belički, Temnićki i levački sa centrima u Jagodini za Belički srez, Varvarin za Temnićki i Rekovac za Levački srez.
Napredak čitave oblasti nastaje od vremena kada Varvarin postaje sresko mesto. Temnićki srez je imao 43 naselja i 22506 stanovnika. Jedna crkva opsluživala je 3751 stanovnika, a jedna škola dolazila je na 2250 žitelja. U to vreme Temnićki srez je imao 10 škola i 6 crkava.
Naselja su se intenzivno razvijala posle oslobađanja ovih krajeva od Turaka. Migracijom je stanovništvo iz južnih krajeva zemlje koja je bila pod Turcima, krčeći šume naseljavala ove oblasti.
Stanovništvo se isključivo bavilo poljoprivredom i stočarstvom. Zanati su se upražnjavali samo u domenu kućnih potreba. Sa razvojem naselja razvijale su se i druge potrebe, tako da su pored važnijih drumova (prema Jagodini i Kragujevcu) otvarane mehane sa štalama za konje, razne trgovine u kojima su se prodavale osnovne namirnice.
Varvarin je kao centar sreza dobio mnoge ustanove kao: sresku upravu, sud, nižu gimnaziju (4 razreda), poštu i dr.
Karakteristika naselja u oblasti Temnić je da su ona često raseljavana i novo formirana. Ova pomeranja vršena su iz više razloga. Velike poplave reka Velike i Zapadne Morave uticale su na preseljenja naselja na sigurnije prostore, ujedno Morave su često menjale svoj tok. Sva naselja u oblasti Temnić bila su na levoj obali reka, koje su činile istočnu granicu. Godine 1886. prilikom velike poplave, vode Velike Morave probile su novo korito i tom prilikom uništile staro selo Katun. Veći deo stanovnika sagradio je svoje domove na levoj obali reke, a mnogo manji broj ostao je u okviru starog sela. 1905. god. Staro selo sada na desnoj obali reke dobilo je naziv Donji Katun, a novoformirano selo na levoj obali Gornji Katun.
Ostala sela Bošnjane, Obrež kao i selo Varvarin pomerena su takođe zbog velikih poplava Morave.
U planinskom delu su pomerena mnoga naselja , ili su se formirala kao nova i to: Izbenica, Suvaja, Mala Kruševica, Srednji i Gornji Krčin i Marenovo.
U prvom svetskom ratu područje Temnića posle povlačenja srpske vojske okupirali su austrougarske i bugarske trupe.
Privredni razvoj u međuratnom periodu ovog područja tekao je vrlo sporo. Stanovništvo se i dalje bavilo zemljoradnjom i stočarstvom na malim posedima.
Posleratni razvoj, posle Drugog svetskog rata, opštine Varvarin karakteriše demografski i privredni rast, što predstavlja rezultat spontanih pojedinačnih aktivnosti, naročito aktivnosti stanovništva da se otrgne od zaostalosti. U Varvarinu je izvršena koncentracija stanovništva, privrede i društvene delatnosti.
SPOMENICI KULTURE U VARVARINU
Od spomenika kulture od značaja su: Kneževa vodenica, Crkva Sv. Bogorodice, zadužbina Miloša Obrenovića, sa grobnicom kneza Milete Radojkovića, spomenik Jovi Kursuli.
Jedno vreme je u Varvarinu bilo sedište Fakulteta umetnosti izmeštenog iz Prištine zbog ratnih događanja 1999. godine.
